اولین بار زمانی که دانشجوی کارشناسی بودم در همراهی با دکتر شادی طلب، از اساتید نامدار حوزه جامعه شناسی در یکی از سفرهای پژوهشی با پروژه بانک زنان روستای حصاربن آشنا شدم. در آن زمان بود که شاید برای اولین بار موضوع نقش و مشارکت زنان در اقتصاد و اهمیت توجه ویژه به زنان در تامین مالی و ارایه خدمات بانکی برایم تبدیل به یک موضوع جذاب شد که  در طول سالیان متمادی نیز همچنان جذابیت خود را برایم حفظ کرده و همواره جزیی ثابت از مطالعات و بررسی هایم به شمار می رود.

 موضوع توانمندسازی زنان و به ویژه زنان کم درآمد و برقراری ارتباط بین ایشان و نظام های تامین مالی و بانکی از موضوعاتی است که شاید در 20 سال اخیر در سطح بین الملل توجه ویژه تری به آن می شود.

یکی از نهادهای بین المللی که در این حوزه فعالیت می نماید، شبکه اتحاد جهانی برای فراگیری مالی (AFI)  است. در این نهاد برنامه ای با عنوان برنامه اقدام دنارا (Denarau Action Plan(DAP)) تدوین شده است. یکی از دلایل توجه ویژه به زنان در این حوزه این بوده که بر اساس آمارهای اعلام شده از سوی این نهاد، بیش از یک میلیارد نفر از زنان در دنیا امکان بهره مندی از خدمات بانکی به صورت رسمی را ندارند. جالب توجه است که در فاصله سالهای 2014 الی 2017، شاخص های جهانی نشان داده است که به طور متوسط 9 درصد شکاف جنسیتی در دسترسی به خدمات بانکی و مالی در اقتصادهای در حال توسعه وجود داشته است و در برخی مناطق این شکاف بیشتر نیز بوده است. و نکته قابل توجه اینکه از سال 2011 و علیرغم انجام اقداماتی در راستای گسترش فراگیری مالی برای زنان، این سهم همچنان بدون تغییر باقی مانده است.

این مساله سبب شد تا AFI به تدوین برنامه «اقدام دنارا» را در دستور کار خود قرار دهد که در این برنامه اعضا این نهاد متعهد شده اند تا تحت اجرای این برنامه برای افزایش دسترسی زنان به خدمات مالی با کیفیت و در دسترس اقدام نمایند تا از این طریق پلی بر روی این شکاف زده باشند.

برنامه اقدام DAP سرعت بخشیدن به تدوین فرایندهای مالی در راستای گسترش فراگیری مالی برای زنان و کاهش شکاف جنسیتی در این حوزه به میزان 50 درصد را تا سال 2021 هدفگذاری کرده است.  در این راستا در نشست سیاستگذاری جهانی AFI در سال 2017، در شرم الشیخ مصر، کمیته فراگیری مالی زنان ( GWFIC)، اعضا AFI را به کاهش 50 درصدی شکاف جنسیتی در ارایه خدمات مالی تا سال 2021 دعوت کرده است.

اعضا کمیته فراگیری مالی زنان در AFI عبارتند از بانک زامبیا، بانک مرکزی مصر، بانک مرکزی لسوتو، بانک ملی رواندا، بانک ملی کامبوج و بانک مرکزی السالوادور.

برنامه اقدام دنارا به توانمندسازی اقتصادی زنان در دستیابی به اهداف توسعه پایدار سازمان ملل متحد ( SDG,s)  به ویژه هدف شماره 5 که عبارت است از عدالت جنسیتی کمک می کند.

از طریق این برنامه اقدام(DAP) ، اعضا AFI در موارد زیر توانمند می شوند:

1-  ترکیب ملاحظات جنسیتی در حین ترویج برنامه های آموزشی و از طریق شبکه AFI

2-  توجه و اجرای همزمان راهبردها، سیاستها و برنامه های فراگیری مالی برای زنان و فراگیری مالی در سطح ملی و در راستای راهبردهای فراگیری مالی AFI

3-  اهرم کردن خدمات دیجیتال برای سرعت بخشیدن به تدوین و بکارگیری فرایندها در فراگیری مالی برای زنان  

4-  پر رنگ کردن نقش زیربناهای مالی مناسب نظیر ثبت ضمانت های الکترونیک در راستای فراگیری مالی برای زنان

5-  دعوت از افراد رابط از گروه های مختلف کاری AFI برای همکاری با برنامه راهبردی فراگیری مالی به منظور هدایت در حوزه فراگیری مالی مربوط به زنان

6-  توسعه و ترویج نمونه های موفق اجرایی در جمع آوری، تحصیل داده های تفکیکی جنسیتی از طریق داده های فراگیری مالی در گروه های کاری مرتبط در AFI

7-   تشویق موسسات و نهادهای دیگر به هدفگذاری های خاص در خصوص فراگیری مالی برای زنان در چارچوب اعلامیه مایا و راهبردهای فراگیری مالی ملی مرتبط

8-  دعوت از موسسات تامین مالی و سازمان های بخش خصوصی به ویژه از طریق پلتفرم دیالوگ مشارکت عمومی- خصوصی به منظور ایجاد زمینه های درک بهتر بازار محصولات و خدمات مالی برای زنان

9-  ترویج همکاری با کارگزاران دولتی، توسعه مشارکت کنندگان و جوامع محلی برای شناسایی موانع جنسیتی در فراگیری مالی و تشویق جمع آوری موثر داده در این حوزه توسط نهادهای مرتبط برای سیاستگذاری و قانونگذاری هوشمند در این حوزه

10-                  ایجاد تنوع بیشتر در ارایه خدمات مالی با رویکرد جنسیتی توسط موسسات مالی

در راستای اجرای برنامه فوق شبکه بانکداری جهانی ( Women’s World Banking(WWB)) با AFI تفاهم نامه ای در 12 جولای 2018 با هدف توسعه و هدایتگری در راستای ایجاد تنوع در  قانون گذاری و برنامه ریزی در راستای فراگیری مالی برای زنان امضا کردند.

WWB با امضا این تفاهم نامه بر آن است تا به سیاستگذاران در کشورهای مختلف برای تعیین خطوط اصلی در مسیر حرکت به سمت فراگیری مالی از طریق موسسات مالی و با هدف سرعت بخشیدن به دستیابی به امنیت و رفاه اقتصادی با توجه ویژه به زنان کمک نماید.

WWB یک سازمان غیر انتفاعی است که با هدف سرمایه گذاری در راستای حل مشکلات مالی و محیط سیاستی و نهادی موجود در این مسیر برای ایجاد ثبات بیشتر اقتصادی برای زنان، خانواده های زنان و جوامع محلی مرتبط با زنان فعالیت می نماید. WWB با داشتن 53 مشارکت کننده اعم از بانک و موسسات اعتباری از 32 کشور به بیش از 30میلیون مشتری زن در جهان خدمت رسانی می کند.

این سازمان یکی از بزرگترین شبکه های جهانی است که از طریق ارایه خدمات آموزشی و کمک های فنی و ....به موسسات عضو در راستای افزایش دسترسی و سرعت بخشیدن در ارایه خدمات مالی نظیر خدمات پس انداز، الکترونیک، اعتباری، بیمه و ... به زنان فقیر و کم درآمد فعالیت می نماید.

این سازمان ماموریت خود را کمک به گسترش به داراییهای اقتصادی، مشارکت و قدرت اقتصادی زنان کم در آمد و همسران آنها از طریق کمک به ایشان در افزایش دسترسی به خدمات مالی، دانش و بازار اعلام کرده است.

نگرشی به اجماع جهانی در فراگیری مالی برای فقرا و زنان کم درآمد در حین توانمندسازی گروه های جامانده از خدمات مالی و بانکی نشان می دهد که نقش آفرینی موثر این گروه از مشتریان در ایجاد رشد اقتصادی، کاهش فقر، بهبود شاخص های سلامت و ثبات بانکی واقعیتی است که برای اکثر کشورهای دنیا محرز شده است. 

بررسی آمارها و اطلاعات کشور در حوزه فعالیت اقتصادی زنان نشان می دهد که میزان مشارکت اقتصادی زنان در مقایسه با مردان کم است( نرخ مشارکت زنان 14.9 درصد و نرخ مشارکت مردان 64.1 درصد است)، همچنین نرخ بیکاری زنان- 20.7 درصد- در مقایسه یا نرخ بیکاری مردان – 10.5 درصد- کم است. همچنین نسبت اشتغال زنان -11.8 درصد – در مقایسه با مردان- 57.4 درصد- اندک است.

اگرچه آمار دقیقی از میزان دسترسی گروه های مختلف مردم و به ویژه زنان به خدمات مالی و بانکی در ایران وجود ندارد، اما برخی برنامه های ویژه توانمندسازی برای زنان اعم از تشکیل صندوق های اعتبارات خرد زنان روستایی و ... نشان از عدم دسترسی قابل قبول برای این گروه از مشتریان دارد. این در شرایطی است که اقتصاد ایران مستلزم جهش رشد از مسیر مشارکت دادن گروه های ضعیف اقتصادی و با استفاده از سیاستهای پایین به بالا است. و در چنین شرایطی نقش بانک مرکزی در لایه حاکمیتی و بانکهای کشور و به ویژه بانکهای توسعه ای در اجرای الگوهای بانکداری فراگیر ضروری است.

این مساله یکی از موضوعات مهمی است که در فهوای بانکداری و اقتصاد اسلامی نیز بدان تاکید و توجه شده است. بنابراین به نظر می رسد در صورتیکه اصلاح نظام بانکی مورد تاکید و تایید صاحبنظران وسیاستگذاران این حوزه است، آنچنانکه رییس کل بانک مرکزی، جناب آقای همتی نیز در همایش بانکداری اسلامی مورخ 10 شهریور 97 بدان تاکید داشته اند؛ گوشه چشمی به مباحث فراگیری مالی برای گروه های مختلف مشتریان کم درآمد از جمله زنان و سیاستگذاری، برنامه ریزی و اجرای الگوهای بانکداری ویژه در این حوزه در بانکهای ویژه می تواند در اصلاح درونزای سیستم های پولی و بانکی در کشور بسیار موثر افتد.

---