اقتصاد نامه|

گفت و گو با رئیس پیشین کمیته بازنگری قراردادهای نفتی

صنعت نفت را به چین و روسیه نسپاریم

سیدمهدی حسینی معتقد است که برای توسعه صنعت نفت کشور نباید به روس ها متکی باشیم چون قابل اعتماد نیستند. چینی ها هم اگرچه پول دارند اما فاقد تکنولوژی اند.

اقتصادنامه|رئیس پیشین کمیته قراردادهای نفتی تکیه بلند مدت به روس ها را خطایی استراتژیک خواند.

سیدمهدی حسینی در گفت و گو «اقتصادنامه» با بیان این مطلب گفت: روس ها در مقاطع مختلف ثابت کرده اند که شریک تجاری قابل اعتمادی برای ما نیستند که این موضوع در قضیه نیروگاه اتمی بوشهر مشهود بود.

او افزود: اخیرا قرار شده که روس ها 50 میلیارد دلار در صنعت نفت و گاز ما سرمایه گذاری کنند که در این رابطه باید دو نکته را در نظر داشت. نکته اول اینکه روس ها در صنعت گاز رقیب ما هستند و توانسته اند اروپا را به قبضه خود درآورده و حتی در مقاطعی آلمان را به زانو دربیاورند.

حسینی تصریح کرد: ما می توانیم در صادرات گاز به اروپا طرح هایی را به اجرا برسانیم و کشورهای اروپایی را از مونوپول روس ها در صدور گاز خارج کنیم. از این رو خطایی بسیار جدی است که رقیب را شریک خود کرده و صنعت گازمان در بخش تولید و توسعه را به دست او بسپاریم.

او گفت: در بحث نفت نیز روس ها ثابت کرده اند که بر اساس منافع خودشان و سایر کشورهای رقیب ما حرکت می کنند، پس نباید توسعه صنعت نفت را فقط به آنها سپرد چرا که قادر خواهند بود منافع ما را در اوپک مورد تهیدی قرار دهند.

حسینی افزود: قرار است که هم فاز تولید و هم فاز توسعه در برخی قراردادهای نفت و گاز به روس ها داده شود. مگر می شود رقیب ما در صنعت نفت و گاز، هم این صنعت را توسعه دهد و هم اینکه تولید کننده باشد؟ معلوم است در چنین شرایطی به نفع ما کار نخواهد کرد و به منافع ملی ما آسیب می رساند.

او گفت: روس ها قرار بود فاز 4 و 5 پارس جنوبی را توسعه دهند. نمایندگان گاز پروم در سال 77 وارد ایران شدند و گفتند که ما چهار روز دیگر بر می گردیم و با شما قرارداد امضا می کنیم. امروز 20 سال گذشته و هنوز آنها نیامده اند. آنها معمولا در انجام پروژه های ما رعایت اخلاق را نمی کنند از این رو بهتر است موارد احتیاطی درباره هر قراردادی با روس ها رعایت شود و نباید به آنان به صورت بلند مدت نگاه کرد. به عبارت دیگر روس ها شریک استراتژیک یا تجاری خوبی برای ما در بلند مدت نیستند و فقط وقت ما را در توسعه صنعت نفت و گاز هدر می دهند.

حسینی افزود: چینی ها خلاف روس ها، پول دارند اما تکنولوژی لازم را ندارند. آنها برای انجام پروژه های ما به اندازه کافی پول دارند که اتفاقا پول نفت خودمان است. اما تکنولوژی ندارند و به عنوان یک واسطه فقط می توانند پروژه های صنعت نفت ما به سرانجام برسانند که هزینه تمام شده آن بسیار بالا خواهد رفت.

او گفت: در مجموع با توجه به شرایط تحریم ها چین و روسیه برای انجام پروژه ها در کوتاه مدت مناسبند اما در بلند مدت قابل اعتماد نیستند و ما را از قافله توسعه صنعت نفت و گاز در دنیا عقب می اندازند.

درگذشت سیاوش ارجمند، از موسسان کارخانه ارج

سیاوش ارجمند یکی از موسسان کارخانه ارج در سن 90 سالگی درگذشت.

مهندس سیاوش ارجمند (متولد 1307) تحصیلاتش را در دبستان خرد، دبیرستان شرف و دانشکده فنی دانشگاه تهران با رتبه اول به پایان رساند. سپس در رشته برق دانشگاه مونیخ ادامه تحصیل داد. پس از پایان تحصیلات، مدتی در کارخانجات انگلستان و زیمنس آلمان به تکمیل معلومات عملی و نظری خود پرداخت و از سال خلیل ارجمند 1334 مدیریت ارج را بر عهده گرفت.

«کارخانه ارج در طی سه دهه یکی از صنایع مشهور ایران در زمینه تولید لوازم خانگی بود. این کارخانه به ساخت ده‌ها کالای بادوام پرداخت. ارج از جهت کیفیت تا اوایل سال‌های شصت، در بین واحدهای صنعتی ایران برجستگی خاصی داشت. سه برادر مهندس که تحصیل‌کرده آمریکا و اروپا بودند، نقش بسزایی در پیشبرد فعالیت‌های صنعتی ایران در طی چهل سال (1357 - 1316) داشتند. از نظر مهندس بازرگان، مرحوم خلیل ارجمند، فعال و مولد ثروت بود؛ ولی هرگز در بند جاه و مال نبود. خودخواهی را کنار گذاشته و طالب خیر و سعادت برای عموم مردم و میهن خویش بود.

او در خانواده‌ای اداری پرورش یافت. مادرش، قدسیه و پدرش، رحیم ارجمند نام داشتند. رحیم ارجمند از مدیران برجسته دولتی بود که تا سطح معاونت وزارت پست و تلگراف ارتقا یافت. فرزندشان خلیل، پس از پایان دوره دبیرستان، همزمان با مهندس بازرگان در بورس اعزام دانشجویان به فرانسه پذیرفته شد. او پس از اتمام تحصیل در فرانسه و یک سال کارآموزی در سال 1315 به ایران بازگشت.

در اولین مراحل فعالیتش، شروع به کار مستقل نمود و به سراغ خدمات دولتی نرفت. توانایی بدنی و فکری و قریحه سرشار، او را آماده کارهای بزرگ و مستقل نمود. مقاطعه‌کاری ساختمان راه‌آهن، یکی از کارهای او بود. مهندس ارجمند، فردی نبود که در یک جای ثابت، خود را مشغول کند. به تنهایی، اقدام به تهیه ماشین‌آلات مکانیک و آهنگری کرد. در سال 1316، کارگاه ارج را نزدیک میدان دروازه قزوین در تهران تأسیس نمود. به تدریج آن را به سه تا شش مغازه وسعت داد. پس از مدتی اندک، محل فعالیت خود را به خیابان شوش (در جنوب شرقی تهران) انتقال داد. اولین کار ارجمند، ساختن در و پنجره و نرده‌های فلزی بود. وی پیشنهادی برای کارهای فلزی انبار قماش به اداره ساختمان بانک ملی داد؛ اداره مذکور از یک مهندس اروپایی، درباره ارجمند نظرخواهی کرد؛ وی ارجمند را جوانی باهوش، ولی بی‌تجربه و فاقد وسایل معرفی کرد. بانک ملی در مهرماه 1317، تصمیم گرفت گلخانه ای درست نماید. اولین تجربه ارجمند در این زمینه، شاهکار تناسب و زیبایی، سبکی، ارزانی و استحکام بود.

پس از آن، کارخانه ارج، به یک شعبه برای تأمین نیازهای بانک ملی و ارجمند به عنوان مهندس و حلال مشکلات این اداره تبدیل شد. کارخانه ارج، بزرگ‌ترین طاق نصرت را برای مراسم عروسی محمدرضا پهلوی ولیعهد ساخت. این طاق نصرت در محل ورودی بانک ملی نصب شده بود. کارخانه او اقدام به ساخت پنجره‌های فلزی گردان و سردرهای مشبک در شهرهای اهواز، گرگان، اصفهان و شیراز نمود. درهای فلزی ساختمان بیمه و تعاونی مصرف کارکنان شرکت را نیز در همین سال‌ها ساخت. تهیه سیم دینام و لاستیک اتومبیل از دیگر تولیدات کارخانه ارج بود. این کار در سال‌های اشغال ایران در جنگ جهانی دوم صورت گرفت، آن هم در شرایطی که با گرانی لاستیک و احتیاج عمومی، انجام آن، محال به نظر می‌رسید؛ اما کارخانه ارج به انجام آن توفیق یافت. ماشین های جوشکاری، توربین آبی برای آسیاب و دستگاه مولد برقدهی نیز از دیگر تولیدات آن بود. تولید مبل و صندلی‌های آمفی تئاتر و کلاس‌های دانشگاه نیز به وی سپرده شد. همچنین، دو دستگاه تلمبه انتقال آب گرم برای گرمایش مرکزی بانک‌های ملی شعبه انزلی و گرگان ساخت. دستگاه تهویه و شوفاژ نیز برای گرمایش مدارس درست کرد؛ به دنبال آن، اقدام به نصب سیستم گرمایش و تهویه مطبوع بیمارستان فارابی نمود.

«ارج» چگونه بنا نهاده شد؟

با اشغال کشور (شهریور 1320) راه‌های تجاری محدود شد. همین مسئله، باعث گسترش فعالیت ارج گردید و تقاضا برای خدمات و تولیدات وی به شدت افزایش یافت؛ کارگاه و دفتر، برای فعالیت وی کافی نبود. در همین زمان شریک و مدیر دقیقی به نام مهندس اکبری به ارج آمد. ارجمند در اردیبهشت 1321 نواحی شرق تهران، بیرون دروازه خراسان، کارخانه بزرگی تأسیس کرد. اساس صنعت موتور برق، تولید سیم های نازک و عایقدار بود. وی برای اولین بار، سیم‌های مسی قطور را به سیم های نازک تبدیل کرد. برای این کار از خراسان، کرمیت می‌آورد و سیم‌های نازک را، از طریق ماشین مفتول‌سازی تولید می‌کرد. او پس از چند ماه مطالعه، روشی برای عایقدار کردن سیم‌ها پیدا کرد. سرانجام، سیم‌های عایق‌دار نازکی به بازار آمد که برای هزاران موتور، کارخانه و دینام‌های وسایل نقلیه، به کار می‌رفت. وی همین سیم‌ها را در دستگاه ترانسفورماتور جوشکاری به کار می‌برد. بزرگترین شاهکار صنعتی ارجمند، ساخت مجموعه تلمبه‌های الکتریک بود که 100% در کارخانه وی تولید می‌شد. لاستیک اتومبیل از دیگر وسایلی بود که وی دو سال بر روی آن کار کرد، اما عمرش، مهلت بهره‌برداری از آن را نداد. سرانجام در 30 مهر 1323 به قصد سرکشی، وارد چاه آبی شد که به دستور وی در نزدیکی کارخانه برای احداث یک رختشویخانه عمومی حفر کرده بودند. هنگام ورود به چاه، بندهای کابل دستگاه بالابر در محل اتصال به جعبه پاره شد و ارجمند به عمق 36 متری سقوط کرد؛ در حالی که هنوز، جوانی 34 ساله بود.

به مناسبت درگذشت وی، کانون مهندسین ایران با ریاست غلامعلی فریور در 9 آبان جلسه‌ای تشکیل داد و مهندس بازرگان در آن به سخنرانی پرداخت. از نظر مهندس بازرگان، شخصیت ارجمند نشانه‌ای از آثار قدرت احسن الخالقین بود که خداوند با خلقت او بهترین آفرینندگان خود را به نمایش گذاشت: «ارجمند اگرچه فعال و مولد ثروت بود، ولی در بند جاه و مال نبود. خودخواهی را کنار گذاشته، خیر عموم و سعادت میهن را طلب می‌نمود. در کارخانه با کارگران با نهایت جوانمردی رفتار می‌کرد. در دانشکده فنی تهران و کانون مهندسین در سخاوت و بلند همتی بر همه، پیشدستی می کرد. دوستی با وفا و همکاری باصفا بود. با وجود همه توانایی‌ها تکبر و خودستایی نداشت و در بند تظاهر و تبلیغ نبود. وی مرد عمل و آیینه اخلاق بود. وی در عمر 35 ساله خود برابر 350 سال عمر، کار کرد و خدمت به خلق خدا نمود.»

ارجمند قبل از مرگش وصیت کرده بود، مبلغ صد هزار ریال در اختیار مهندس ریاضی (رئیس وقت دانشکده فنی) قرار دهند؛ تا از آن برای امور تعاونی دانشجویان استفاده شود. این مبلغ در سال 1351 به سه میلیون ریال رسید.

با وجود اینکه کارخانه ارج در سال 1316 پایه‌گذاری شد، فوت خلیل ارجمند در طی ده سال، اثر منفی در توسعه این واحد داشت در این مدت، پدر و همسرش، مسئولیت اداره آن را بر عهده داشتند و دو برادر وی مشغول تحصیل بودند. برادرش، مهندس اسکندر ارجمند (متولد 1303) پس از اخذ مهندسی از دانشگاه فنی تهران، به آمریکا رفت و در زمینه سیستم گرمایش مرکزی و تهویه مطبوع در یکی از دانشگاه‌های دولتی آنجا ادامه تحصیل داد. پس از بازگشت به ایران، مدیریت کارخانه ارج را به عهده گرفت. کارخانه در سال 1337 با مدیریت او و برادر دیگرش سیاوش ارجمند اداره می‌شد. کارخانه در این سال با همکاری سه کارشناس فرانسوی و سوئدی، 40 مهندس و کارمند و 600 کارگر فنی اداره می‌شد‌. در سال 1337، مساحت آن یک هکتار بود و 10 سالن بزرگ، کارگاه‌های آن را تشکیل می‌داد. این کارخانه، اقدام به ساخت سقف فلزی برای ساختمان تربیت بدنی پارک شهر کرد. ابعاد این ساختمان، 603 متر در 38 متر بود. کارخانه در این سال 800 تن آهن را به ابزارهای مختلف تبدیل کرد و برای ارائه خدمات فنی در زمینه تلمبه‌های برقی و برخی محصولات صنعتی، اقدام به تأسیس مرکز فنی تعمیرات کرد. بعدها نیز کارخانه‌ای برای نصب سیستم‌های مرکزی ساخت. همچنین سرمایه‌گذاری در کارخانه آلومتک و ساخت انواع پروفیل آلومینیوم و کابل‌های آلومینیومی در قزوین به توسعه واحدهای صنعتی خود پرداخت. وی تا سال 1357 علاوه بر اداره کارخانه و فعالیت‌های صنعتی، در دانشگاه نیز تدریس می‌کرد. تعدادی از فعالان اقتصادی، واحدهای صنعتی وابسته به ارجمند را یکی از مدرن‌ترین و علمی‌ترین بنگاه های تولیدی ایران در پیش از انقلاب توصیف شده است.

این کارخانه در دهه چهل به کیلومتر 5 جاده مخصوص کرج، انتقال یافت و در سال 1352 در بورس پذیرفته شد. ظرفیت بهره‌برداری آن در اواخر اردیبهشت 1354 به 454 هزار و 100 دستگاه از انواع لوازم خانگی رسید. این شرکت بالغ بر 2300 پرسنل داشت و سرمایه آن پانصد و پنجاه میلیون ریال در اوایل دهه پنجاه بود. کل کارگران مشغول در واحدهای صنعتی ارجمند پنج هزار نفر بودند. دکتر منوچهر گودرزی از مدیران برجسته سازمان برنامه و بودجه (مدیریت و برنامه‌ریزی)، در دهه پنجاه مدیرعامل کارخانه ارج شد. در سال‌های 1351 تا 1353 فروش ارج، از 1836 میلیون ریال به 2127 میلیون ریال و سپس به 3687 میلیون ریال؛ یعنی حدود دو برابر افزایش داشت. سود شرکت پس از کسر مالیات نیز از 194 میلیون ریال به 377 میلیون ریال افزایش یافت.

از نظر سیاوش ارجمند، راه رسیدن به پیشرفت و توسعه اقتصادی، استفاده از نیروی انسانی ماهر است. زمینه‌های آموزش از طریق دبستان تا دانشگاه، محیط کار، مشارکت اجتماعی و کوشش‌های فردی فراهم می‌شود. تغییر دائم تکنولوژی، نیازمند آموزش و مهارت‌های تازه است. زندگی ماشینی امروز و تکنولوژی به وسایل فنی جدید وابسته است. بر اساس همین باور، مدیران کارخانه در جذب نیروی کارآمد و آموزش کارکنان خود می‌کوشیدند.

مدیران صنایع، نشست مشترکی با وزیر کار و امور اجتماعی داشتند که موضوع آن، مشکلات واحدهای صنعتی خصوصاً مسائل کارگران بود. سیاوش ارجمند، مشکلات عمده را کاهش در بهره‌وری، مرغوبیت و مقدار تولید صنایع بزرگ ارزیابی می‌کرد و علل آن را سه عامل می‌دانست: 1- ماده 33 قانون کار و طرز اجرای آن؛ 2- آیین‌نامه انضباطی مربوط به نیروی کار؛ 3- نحوه اجرای قانون سهیم شدن کارگران در سود ویژه کارگاه ها.

ارجمند در توضیح این مسئله گفت: «علاقه کارگران به اخراج از کارخانه برای گرفتن خسارت اخراج و نحوه بررسی شکایات کارگران در کمیسیون‌ها و دادگاه‌ها باعث اتلاف وقت و کاهش راندمان کار می‌شود. تقاضای بالا برای نیروی کار ماهر و نقص قانون، سبب جذب شدن همین کارگران اخراجی در کارخانه های دیگر می‌شود؛ در نتیجه، جابه‌جایی گسترده نیروی کار (بین 20 تا 30 درصد) صورت می‌گیرد؛ همچنین نحوه پرداخت بیمه بیکاری، یکی دیگر از عوامل خروج نیروی کار است. نحوه پرداخت بهره‌وری به کارگران، بدون توجه به بالا رفتن کیفیت و مقدار تولید نیز به زیان واحدهای تولیدی منجر می‌شود.

کارخانه ارج برای جذب نیروهای فنی، آزمون برگزار می‌کرد تا به این وسیله نیروهای کارآمد را جذب نماید. کارخانه ارج در طی دهه سی تا پنجاه، چندین مدل بخاری نفتی و گازی، کولر آبی، ماشین لباس شویی، یخچال و فریزر از مدل 10 تا 17 فوت تولید کرد. محصولات آن در کشورهای خاورمیانه نیز دارای شهرت و اعتبار بود. او در سال 1352 همچون بسیاری از صاحبان صنایع (مثل برخوردار، تفضلی، آزمایش و...) در تأسیس بانک شهریار به عنوان عضو هیئت مدیره، مشارکت داشت.

سیاوش ارجمند در سال 1337 با هایده مستوفی ازدواج کرد و صاحب دو پسر و یک دختر به نام لیلا شد.

شورای کتاب کودک، پلاک‌های یادبودی از نویسندگان کودک در سال 1353 تهیه کرد که ارجمند هزینه آن‌ها را پرداخت. او در کنار فعالیت‌های صنعتی، به وضعیت مسکن کارگران نیز توجه داشت.

در دی ماه 1349 کارخانه ارج به همراه کارخانه صنعتی بهشهر (متعلق به خانواده لاجوردی) و سپنتا (متعلق به فریدون فلفلی و مهربان) طرح تأسیس خانه‌های سازمانی برای کارگران را به اجرا درآورد؛ اجاره‌بهای این خانه‌ها تا زمان اشتغال در کارخانه، کم بود. وزارت مسکن و کار نیز با اعطای هفتاد و دو هزار متر زمین و تهیه نقشه ساختمان در منطقه قلعه سلیمان‌خان به این سه کارخانه کمک کرد. این خانه‌های سازمانی اداری ساختمان‌های چهار طبقه بود و هر بلوک، 28 واحد آپارتمان دوخوابه 78 متری داشت.

کارخانه ارج همچنین اولین واحد تولیدی بخش خصوصی بود که از مددکاران اجتماعی برای کمک به کارکنان خود بهره گرفت. در واقع گردانندگان ارج به این اصل ایمان داشتند که با افراد تأمین‌شده، سرزنده و بانشاط بهتر می‌توان کار کرد و انتظار محصول بیشتری داشت. بنابراین به خوبی از وجود مددکاران اجتماعی را در کارخانه پذیرا شدند. بعد از آن در شرکت نفت، روغن نباتی شاه‌پسند (شرکت صنعتی بهشهر) و قو، مددکاران اجتماعی استخدام شدند.

سیاوش ارجمند در نهادهای صنفی حضوری فعال داشت. وی در دهه چهل، عضو اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران بود. همچنین در دهه پنجاه از مؤسسان و اعضای هئیت مدیره سندیکای صنایع فلزی و لوازم خانگی بود. (دوره اول تا سوم) در 26 مرداد 1356 چهل نفر از مدیران بخش خصوصی به عنوان مشاور وزیر بازرگانی به طور رایگان با او همکاری داشتند. سیاوش ارجمند رئیس کمیته صنایع و دکتر سادات تهرانی رئیس کمیته سیاست اقتصادی به همکاری با یک سازمان دولتی پرداختند.

منبع: کتاب «سرگذشت پنجاه کنشگر اقتصادی ایران»

....

85 هزار ایرانی به حج 97 مشرف شدند

مختصات حج 97

اقتصادنامه|آمارهای منتشر شده از سوی سازمان هواپیمایی کشور نشان می دهد که در مراسم حج امسال، 85 هزار و 200 نفر زائر ایرانی شرکت خواهند داشت. شمار زائران ایرانی که در حج تمتع سال گذشته حضور داشتند با 35 درصد افزایش نسبت به سال 94 به 86 هزار و 500 نفر رسید. سال 95 به دلیل اختلافات سیاسی میان دو کشور ایران و عربستان هیچ فردی از کشورمان در مراسم حج حاضر نشد.

با توجه به اینکه در بسته جدید بانک مرکزی، ارز مسافرتی حذف شده، هر زائر 200 دلار ارز دولتی دریافت کرده و مابقی نیاز خود را از بازار آزاد به دست آورده است. سال گذشته هر زائر 300 دلار با قیمت 3 هزار و 900 تومان دریافت کردند.

برای ورود زائران به عربستان 315 پرواز از 19 فرودگاه ایرانی و از طریق ایرلاین های ایران ایر و سعودیه انجام شده است.

...

تورم، نقدینگی، سیاست ارزی و رشد اقتصادی به زبان ساده

اقتصادنامه|حمید آذرمند، تحلیلگر اقتصاد ایران، شاخص های کلان اقتصاد ایران را به زبان ساده نوشته و در اختیار اقتصادنامه قرار داده که این تحلیل ها به زودی و به صورت سلسله وار در اقتصادنامه منتشر خواهد شد.

....

دم دستی ترین گزینه معاون ارزی شد

همتی در چیدمان نیروها دقت کند

غلامرضا پناهی، چندی پیش با حکم عبدالناصر همتی، سرپرست معاونت ارزی بانک مرکزی شد. او جایگزین سیداحمد عراقچی شده که گفته می شود هم اینک در بازداشت به سر می برد. پناهی از کارکنان بانک مرکزی بوده و انتخاب او به عنوان سرپرست معاونت ارزی این بانک اتفاق مهمی نیست. انتظار بر آن بود تا رئیس کل جدید بانک مرکزی در چیدمان معاونت های مهم خود دقت بیشتری به خرج داده و جمعی از نخبگان را دور خود گرد آورد نه اینکه به دم دستی ترین گزینه ها میدان دهد.

شرایط ارزی کشور به گونه ای است که افراد دارای دانش و از همه مهم تر بینش اقتصادی به عنوان معاونت ارزی بانک مرکزی انتخاب می شدند تا بازوی سیاستگذار باشند. اگر قرار باشد در ادامه رئیس کل جدید بانک مرکزی، نیروهایش را به چنین شکلی چیدمان کند، نمی توان امیدوار بود که بدنه کارشناسی بانک مرکزی در مواقع ضروری و حیاتی بحران ها را شناسایی کرده و به موقع سیاستگذار را در جریان قرار دهد.

به نظر می رسد بهتر است تا رئیس کل جدید بانک مرکزی افراد دارای تئوری و راه حل و آشنا به مسائل اقتصاد ایران را بکار گیرد و از آنان در معاونت های حساس خود استفاده کند. شاید در این برهه استفاده از افرادی چون سیدعلی مدنی زاده، سید فرشاد فاطمی و پویا ناظران در معاونت های مختلف این بانک بتواند حلقه ای هماهنگ از اقتصاددانان جوان و نخبه را در بانک مرکزی به وجود بیاورد و بدنه این بانک به بازوی کمک رسانی سیاستگذار تبدیل شود.

منبع: اقتصادنامه