به گزارش اقتصادنامه، هرچند این موضوع جدیدی نیست و به‌گفته مسئولان در شرایط حاضر جلوی این امر گرفته ‌شده اما روزنامه صمت در این گزارش به‌دلیل نگاه‌های متفاوت و رویکرد متناقض موجود در کشور به موضوع «خاک سرخ هرمز» تمرکز کرده است. به باور برخی کارشناسان سال‌هاست خاک جزیره هرمز به یغما می‌رود و برخی هم با تایید و تکذیب‌های فراوان فقط وقت‌کشی می‌کنند تا آسیبی به تجارت سودجویان وارد نشود. براساس برخی اخبار تاکنون خاک هرمز از کیلویی ۳۰۰ دلار تا بسته‌های ۶۵۰ دلاری صادر شده، این در حالی است که خاک این جزیره ارزش اکولوژیک دارد و نباید صادر یا قاچاق شود.

در مقابل برخی هم باور دارند که جزیره هرمز از پیش از انقلاب، معدن خاک صنعتی بوده و از آن زمان خاک سرخ این جزیره مورد بهره‌برداری قرار گرفته و به‌صورت قانونی صادر شده است. به ‌این ‌ترتیب به اعتقاد کارشناسان جزیره هرمز به‌عنوان یکی از معادن بزرگ خاک سرخ جهان شناخته ‌شده که باید از آن بهره‌برداری کرد. ایسنا سال ۱۳۹۳ گزارشی در این رابطه تهیه کرده که حکایت از فعالیت معدن خاک سرخ در این جزیره داشت. روزنامه صمت درباره اینکه آیا می‌توان از خاک هرمز بهره‌برداری کرد یا خیر؟ آیا با این عنوان که خاک هرمز ارزش اقتصادی دارد باید آن را برداشت کرد؟ آیا هنوز هم خاک هرمز صادر یا قاچاق می‌شود؟ برای رونق اشتغال در این منطقه آیا باید معدن خاک سرخ را فعال یا بر توسعه توریسم تمرکز کرد و سوالاتی از این دست با کارشناسان گفت‌وگو کرده که در زیر می‌خوانید.

در سفر به جنوب ایران و به‌طور خاص جزیره هرمز با خاک سرخی روبه‌رو می‌شویم که در کمتر جایی دیده ‌شده است. به این جزیره اسم‌های مختلفی از جمله جزیره رنگین‌کمان‌، جزیره خوراکی و... داده‌اند.
جزیره هرمز دور از هیاهوی مرکز استان هرمزگان، در دهانه تنگه هرمز قرار دارد و در اصل یک گنبد نمکی است.
تمام رنگ‌های ساحل جزیره هرمز از وجود یک عنصر ناشی می‌شود و آن اکسید آهن است که در ۷۰ درصد خاک سرخ این جزیره وجود دارد و رنگ آن را به این صورت درآورده است.
هرمز جزیره‌ای بیضی‌شکل در خلیج‌فارس است و در ۱۶ کیلومتری بندرعباس قرار دارد.

این جزیره را به‌علت موقعیت جغرافیایی آن و مجاورت با تنگه هرمز، کلید خلیج‌فارس می‌دانند. همین موقعیت است که به این منطقه در طول تاریخ، از نظر راهبردی و بازرگانی اهمیت خاصی بخشیده است.
این جزیره به‌عنوان یکی از معادن بزرگ خاک سرخ جهان شناخته می‌شود. استخراج و صدور خاک سرخ جزیره هرمز یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی اهالی بوده است. سطح جزیره هرمز را طبقات رسوبی و آتشفشانی تشکیل داده است.
طبقات نمکی نیز به‌صورت تپه‌هایی قسمت اعظم جزیره را پوشانده‌ و اغلب از جنس نمک خوراکی هستند. بلندترین نقطه این جزیره ۱۸۶ متر از سطح دریا ارتفاع دارد و بزرگ‌ترین قطر آن ۸ کیلومتر است.

خاک‌فروشی با قرارداد ترکمنچای و گلستان تفاوتی ندارد

کامبیز مهدی‌زاده، مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری درباره اهمیت حفظ خاک هرمز به صمت گفت: از آنجا که خاک هرمز گران‌ترین خاک جهان شناخته و معرفی شده، وظیفه صیانت از آن برعهده ماست. با مراجعه به تاریخ از قراردادهای ننگینی همچون ترکمنچای و گلستان تاسف می‌خوریم، به‌دلیل اینکه بر اثر این قراردادها بخشی از خاک کشور خود را از دست دادیم. امروز هم خاک‌فروشی نه‌تنها در هرمز بلکه در هر جای دیگر از کشور با قرارداد ترکمنچای و گلستان تفاوتی ندارد. او تصریح کرد: باید با خاک‌فروشی در هر نقطه از کشور به‌شکل قاطع برخورد کرد. خاک کشور ارزشمندترین دارایی است. رزمندگان ما برای اینکه یک وجب از خاک ایران را به رژیم بعثی ندهند، ۸ سال جنگیدند و ما نیز امروز وظیفه حفظ آن را برعهده داریم.

خاک فروشی در هرمز تا ۱۳۹۶

مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی در معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری با اشاره به خاک‌فروشی در هرمز و توقف آن تصریح کرد: متاسفانه در گذشته از این خاک ارزشمند بهره‌برداری شده اما از سال ۱۳۹۶ تا امروز به دستور قضایی و با پیگیری سازمان حفاظت محیط‌زیست این روند متوقف ‌شده است. با پیگیری از استانداری هرمزگان مشخص شد شرکت باستان معدن به مدت ۲۵ سال بهره‌برداری از این خاک را برعهده داشته و قرار بوده از سال ۱۳۸۲ تا ۱۴۰۷ از خاک هرمز بهره‌برداری کند اما خوشبختانه با دستور رهبر معظم انقلاب، ستاد اجرایی فرمان امام وارد این موضوع شد و ۶۰ درصد بهره‌برداری از این خاک به‌عنوان حق مردم شناخته شد. او تصریح کرد: در واقع مردم متولی و سهامدار اصلی خاک هرمز شدند تا جلوی هر نوع سودجویی و بهره‌برداری از منابع طبیعی این منطقه از کشور گرفته شود.

مهدی‌زاده با اشاره به اینکه به‌تازگی سفری به جزیره هرمز داشته، تصریح کرد: برای تهیه مستند رخساره زمین از این منطقه بازدید و ملاحظه کردم که ظرفیت بسیار خوبی برای توسعه اقتصادی این بخش از کشور وجود دارد. اگر قصد داریم از مواد معدنی و ذخایر کشور بهره‌برداری کنیم، باید با توسعه صنایع تبدیلی و فرآوری از خام‌فروشی دوری کرد. باتوجه به منویات رهبر معظم انقلاب باید جلوی خام‌فروشی گرفته شود.

توسعه فرآوری مواد معدنی در هرمز

مشاور عالی معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در پاسخ به این سوال که برای رونق اقتصاد در هرمز چه اقداماتی را باید انجام داد، گفت: باتوجه به اینکه جزیره هرمز خاک گرانقیمت و ارزشمندی دارد، باید به توسعه فرآوری مواد معدنی در این منطقه بیشتر توجه کرد. براساس اخبار گذشته هر سال ۲۰۰۰ تن از خاک این منطقه برداشت می‌شده اما باید به سمتی پیش رفت که صنایع تبدیلی و فرآوری در جزیره ایجاد شود تا برای ساکنان اشتغال به‌دنبال داشته باشد و درنهایت شاهد رونق اقتصادی باشیم.

مهدی‌زاده در پاسخ به این نکته که بخش معدن از ماشین‌آلات و امکانات ضعیفی برای رونق فرآوری برخوردار است، تصریح کرد: متاسفانه ماشین‌آلات به‌روز در کشور وجود ندارد، این در حالی است که باید سعی کرد به سمت رونق فناوری و نوآوری پیش رفت. نمی‌توان از ادوات و تجهیزات ۴۰ سال گذشته انتظار توسعه، ارتقای کارآیی و کیفیت داشت. او با بیان اینکه باید به شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها اعتماد کرد، گفت: تا وقتی شرکت‌های معدنی، دانش‌بنیان‌ها را سد راه خود می‌دانند و در برابر آنها مقاومت می‌کنند، تنها نتیجه‌ای که حاصل می‌شود، به تعویق افتادن توسعه است.

او تصریح کرد: شرکت‌های استارت‌آپی همان‌گونه که در شرایط شیوع ویروس کرونا انواع خدمات رفاهی را ارائه می‌دهند، باید در زمینه معدن نیز ورود کنند. ناچاریم برای رونق‌ بخش معدن به سمت توسعه استارت‌آپ‌ها حرکت کنیم.

تسهیل‌گر دانش‌بنیان‌ها

مدیر طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی در معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری در تشریح اقدامات این نهاد برای حمایت از دانش‌بنیان‌ها در حوزه معدن گفت: این نهاد به‌عنوان تسهیل‌گر سعی کرده زمینه‌های لازم را فراهم کند. مراکز معدنی هم باید تلاش کنند تا این مسیر هرچه سریع‌تر پیش برود. متاسفانه گاهی از طرف معدنکاران مقاومت‌هایی می‌شود؛ به‌دلیل اینکه تصور می‌کنند ممکن است جای آنها گرفته شود. او تصریح کرد: تا این تفکر مسموم وجود دارد، روند پیشرفت و بازدهی بخش معدن سیر نزولی خواهد داشت.

مشاور عالی معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در پایان گفت: باتوجه به تاکید رهبر معظم انقلاب بر لزوم توجه به جزایر به‌ویژه هرمز، طرح توسعه نوآوری‌ها و فناوری‌های حوزه زمین‌شناسی، معدن و صنایع معدنی دست به مطالعه زمین‌شناسی و بررسی پدیده‌های ژئوتوریسمی زده که به‌زودی نتایج آن در مجموعه مستند رخساره زمین در دسترس عموم قرار خواهد گرفت.

شایعه قاچاق خاک سرخ هرمز

مهدی روئین اهلی، رئیس خانه معدن استان هرمزگان نگاه دیگری به مسئله خاک هرمز دارد. او به صمت گفت: امروز آنقدر موضوع خاک سرخ هرمز بر سر زبان‌ها افتاده که با یک جست‌وجوی ساده در فضای مجازی صدها مطلب از خبرگزاری‌های مختلف پیش دیدگان شما قرار می‌گیرد. درباره ارزش، خواص، ماهیت، قاچاق، صادرات و... خاک سرخ هرمز مطالب متنوعی وجود دارد.

رئیس خانه معدن استان هرمزگان با بیان اینکه قاچاق خاک سرخ هرمز شایعه‌ای بیش نبوده است، تصریح کرد: هیچ‌ گونه قاچاقی از خاک هرمز انجام‌ نشده است. اگر این موضوع را شنیده‌اید بیشتر به دلیل این است که طرفداران این بحث می‌خواهند به تعطیلی معدن خاک سرخ هرمز استمرار ببخشند.

برداشت خاک هرمز، خالی از اشکال

روئین اهلی گفت: خاک سرخ هرمز یکی از انواع ۶۸ نوع ماده معدنی موجود در کشور است و برداشت آن هیچ اشکالی ندارد. متاسفانه بعضی هنوز تفاوت معدن و ماده معدنی را با خاک مرز و بوم نمی‌شناسند.
خاک آن چیزی است که ما در ۸ سال دفاع مقدس بهترین جوانان‌مان را به ازای حفظ حتی یک وجب از آن تقدیم کردیم. در این دوره جانفشانی‌های مردم شهیدپرور جزیره هرمز بر همگان آشکار است اما معدن یک صنعت است که باید به توسعه آن توجه کرد.

او با اشاره به بهره‌برداری طبیعی از خاک این منطقه تصریح کرد: معدن خاک سرخ هرمز تنها معدنی بود که مشغول استخراج، فعالیت و تامین نیاز واحدهای تولیدی داخلی بوده و مجوز رسمی از وزارت صنعت، معدن و تجارت و دیگر سازمان‌های متولی ازجمله محیط‌زیست و منابع طبیعی دریافت کرده و سابقه فعالیت آن نیز بسیار طولانی بوده است. بخشی از بومیان این جزیره در گذشته در این معدن مشغول کار بودند تا اینکه در سال‌های اخیر ۶۰ درصد سهام آن از طرف بهره‌بردار به مردم واگذار شد.

معارضین محلی در هرمز

رئیس خانه معدن استان هرمزگان با اشاره به ریشه تعطیلی این معدن گفت: موضوع به نخستین سفر استانی محمود احمدی‌نژاد و هیات وزیران در دی ۱۳۸۴ به جزیره هرمز برمی‌گردد که در اقدامی عجیب مصوب شد پروانه بهره‌برداری معدن خاک سرخ هرمز به اهالی این جزیره واگذار شود.

با این مصوبه حقی برای مردم ایجاد و باعث تقویت معارضان محلی شد. او ادامه داد: شرکت بهره‌بردار معدن در سال ۸۹ برای حل مشکل، مردم جزیره هرمز را ۶۰ درصد در آن معدن شریک می‌کند اما درنهایت اختلافاتی بین اعضای هیات مدیره شرکت تعاونی مرزنشینان جزیره هرمز که به نمایندگی از مردم ۶۰ درصد سهام معدن به آنها واگذارشده بود، به‌وجود آمد که منجر به تعطیلی مجدد معدن در سال ۹۶ شد.
شد.
رئیس خانه معدن استان هرمزگان با اشاره به تحریم‌های نفتی و اهمیت توجه به توسعه معدن تصریح کرد: بعد از اینکه امریکا نفت ایران را که منبع عمده درآمد بوده، تحریم کرد، توجهات به بخش معدن بیشتر شد؛ به‌‌طوری که رهبر معظم انقلاب در سال ۱۳۹۷ مطرح کرد که معدن را باید جایگزین نفت کرد.

روئین اهلی با اشاره به رونق معدنکاری و توسعه اشتغال در این منطقه از کشور تصریح کرد: از آنجایی که مردم جزیره هرمز مشکل اشتغال دارند، توجه به این معدن می‌تواند به توسعه اقتصادی در این بخش از کشور کمک کند.

سخن پایانی...

به ‌گفته مشاور عالی معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری خاک هرمز به‌عنوان گران‌ترین خاک جهان شناخته ‌شده و وظیفه ما صیانت از آن است. کامبیز مهدی‌زاده باور دارد اگر از این خاک حفاظت نشود و همچنان شاهد خاک‌فروشی باشیم، موضوع تفاوتی با قرارداد ترکمنچای و گلستان نمی‌کند. او با ابراز خرسندی از تعطیلی معدن خاک سرخ هرمز از سال ۱۳۹۶ تاکنون باور دارد باید از خاک کشور محافظت شود. به باور مشاور عالی معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری برای رونق اقتصادی این منطقه از کشور باید بر توسعه فرآوری و نقش دانش‌بنیان‌ها بیشتر تاکید شود. ضمن اینکه می‌توان بر موضوع ژئوتوریسم نیز متمرکز شد.

در مقابل رئیس خانه معدن استان هرمزگان خام‌فروشی خاک سرخ هرمز را شایعه‌ای بیش ندانسته و تاکید دارد که برای رونق این منطقه از کشور باید معدن خاک سرخ هرمز که از سال ۱۳۹۶ تعطیل ‌شده، شروع به فعالیت کند. روئین اهلی باور دارد هیچ‌ گونه قاچاقی از خاک هرمز انجام ‌نشده است. اگر این موضوع شنیده ‌شده بیشتر به دلیل این است که طرفداران این بحث می‌خواهند به تعطیلی معدن خاک سرخ هرمز ببخشند. در کل هر دو کارشناس اهمیت دوری از درآمدهای نفتی و تمرکز بیشتر بر بخش معدن را موردتوجه قرار داده و تاکید دارند باید برای توسعه اشتغال در این منطقه فکری کرد.