مینا ایزدی: باوجود سطح بالایی از نااطمینانی که در اقتصاد کشور وجود دارد روند سرمایه گذاری ها مختل شده و طرح های توسعه ای متوقف شده یا به کندی پیش می روند. این روزها همه فقط به این فکر می کنند که چطور دخل و خرجشان را هماهنگ کنند تا تعطیل نشوند، تعدیل نکنند و آخر ماه از حقوق ماهیانه شان به اندازه ای باقی بماند که بتوانند گذران زندگی کنند.

به گزارش اقتصادنامه، عبور از این شرایط سخت نیازمند راه حل اساسی و ریشه ای است.راهکاری که با اجرایی کردنش بهبود شرایط اقتصادی برای مردم ملموس شود و روی تمامی بخش های اقتصادی کشور اثر بخش باشد.راهکارهایی که کم اثر هستند و به طور مقطعی التیام می بخشند و تحول چندانی را در شرایط اقتصادی کشور ایجاد نمی کنند نسخه های بحران اقتصادی نیستند که به آنها دلخوش کنیم. بررسی اصلی ترین چالش اقتصادی ایران موضوعی است که در این گزارش مورد بررسی قرار گرفته تا اقتصاددانان از دریچه نگاه خود آن را تحلیل کنند و برای رفع و رجوعش راه حل ارائه دهند تا سریعتر مشکلات اقتصادی حل و فصل شود.

📍رفع چالش تحریم، شرط لازم برای خروج از بحران

مساله تحریم ها موضوعی است که اقتصاددانان از آن به عنوان اصلی ترین چالش اقتصاد ایران نام می برندو به زعم آنها برای حل و فصل مشکلات اقتصادی در گام نخست باید تصمیم گیران و مسئولین به دنبال حل و فصل این مشکل باشند تا سریعتر مشکلات بخش های مختلف اقتصادی حل و فصل شود وفشارهای اقتصادی برمردم کاهش یابد. زهرا کریمی ، عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران می گوید: برای حل و فصل مشکلات اقتصادی، خروج از تحریم ها باید در اولویت تصمیم گیران قرار گیرد، هرچند خروج از تحریم ها تمامی مشکلات اقتصادی ما را حل نمی کند، ولی حل و فصل بخش قابل توجهی از معضلات اقتصاد ایران به این مسئله ارتباط دارد،به عبارتی حل چالش تحریم شرط لازم برای بهبود وضعیت اقتصادی ایران است ولی شرط کافی نیست.
کریمی تصریح می کند: رفع تحریم ها شرط لازم است چون آمریکا مانع بزرگی بر سر راه مبادلات تجاری، اقتصادی ، و مبادلات بانکی ایجاد کرده و اقتصاد ایران را در حوزه‌ی واردات ، صادرات تامین قطعات و مواد اولیه تحت فشار قرار داده؛ بنابراین حل این معضل شرط لازم برای حرکت در جهت رفع دیگر مشکلات اقتصادی است. در ارتباط با مسائل داخلی کشور نیز باید سیاست گذاران و تصمیم گیران به اجماع و تفاهم برسند؛ تا سیاست‌های مناسب برای توسعهی اقتصادی تدوین و اجرا شود.

📍روی کارآمدن بایدن فرصتی برای اقتصاد ایران

او عنوان می کند: در شرایط کنونی با انتخاب بایدن به عنوان ریاست جمهوری بعدی آمریکا، فرصت تازه ای پیش روی اقتصاد ایران قرار گرفته است تا مشکل تحریم ها هم حل و فصل شود، بایدن به طور رسمی اعلام کرده است که به برجام باز می گردد نکته اینجاست که تا چه اندازه تصمیم گیران از این فرصت برای عادی سازی روابط ایران با کشورهای مختلف جهان استفاده خواهند کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران بیان می کند:عادی سازی روابط ایران با سایر کشورها در فضای اقتصادی کشور آرامش برقرار می کند و چشم انداز اقتصاد آینده ایران را تغییر خواهدداد، پیروزی بایدن در انتخابات، حتی امروز بدون اینکه کوچکترین اثری بر درآمدهای ارزی کشور داشته باشد، به کاهش التهاب در بازارهای ارز و طلا منجر شده است البته وضعیت بازار ارز تعیین کننده اصلی شرایط اقتصادی نیست؛ ولی بازار ارز آینه شفافی از وضعیت اقتصادی و انتظارات کنشگران اقتصادی است؛ و از این نظر دارای اهمیت است. روی کارآمدن بایدن فرصتی برای کاهش تنش و کاهش ریسک در فضای کسب و کار ایران است.
او عنوان می کند: به نظر می رسد مسئولان ارشد نظام هم به دنبال این هستند که از فرصت پیش آمده استفاده کنند اقتصاد ایران از تحریم آسیب جدی دیده و باید به دنبال کاهش ریسک سرمایه‌گذاری باشیم.
کریمی ادامه می دهد:طی سالهای گذشته ایرانی‌ها بیشترین ملک را در ترکیه خریداری کرده‌اند طبیعی است سرمایه گذار باید در داخل کشور احساس امنیت کند تاشاهد فرار سرمایه نباشیم اگر همچنان تحریم ها ادامه پیدا کند، روند نزولی سرمایه گذاری در کشور تداوم خواهد یافت و به تولید و اشتغال ضربه خواهد زد بنابراین مسئولین باید رفع تحریم ها را در اولویت تصمیم گیری قرار دهند.

📍کاهش فشارهای تورمی با رفع تحریم ها

کریمی خاطرنشان می کند: با رفع تحریم‌ها و بازگشت به شرایط عادی می توان انتظار داشت که تورم به زیر درصد برسد. در شرایط کنونی، راهکارهایی که مسئولین برای کاهش تورم در دستور کار قرار داده اند از جمله سیاست هدفگذاری تورم که از سوی بانک مرکزی اعلام شده، تلاش هایی است که اگرچه با هدف کمرنگ شدن مشکلات اقتصادی ارائه می شود ولی راه به جایی نمی برد و به اثربخشی این راهکارها خوش بین نیستم.
عضو هیئت علمی دانشگاه مازندران می افزاید: واقعیت این است که در شرایط فعلی ابزاری برای کنترل جدی رشد نقدینگی وجود ندارد. درآمدهای دولت کاهش یافته ولی امکان کاهش هزینه ها وجود ندارد بنابراین بودجه به کسری قابل توجهی مواجه است که عامل تورم بالا است.
او می گوید: نهادهای مختلف وابسته به دولت، قوای مقننه و قضائیه و سازمانهای مختلف فرهنگی، در شرایط تورمی خواستار افزایش بودجهی خود هستند و با توجه به توان چانه‌زنی خود برای کسب منابع مالی به دولت فشار وارد می کنند در این بین یکی از راههای تامین مالی هزینه‌های دولت استقراض از بانک مرکزی است به این ترتیب نقدینگی به سرعت رشد می‌کند و مهار تورم ناممکن میشود.
به گفته کریمی، بانک مرکزی توان چندانی برای مهار تورم ندارد و راهکارهایی که ارائه شده قادر به خنثی کردن اثر تورمی کسر بودجه نیست درواقع با رفع تحریمها، خروج از بحران اقتصادی و افزایش درآمدهای دولت، و کاهش کسر بودجه، از فشار تورمی نیز کاسته خواهد شد.

📍لغو تحریم ها راهکاری اثربخش و سریع برای رفع چالش ها

از سوی دیگر، لطفعلی بخشی، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی نیز رفع تحریم ها را راهکاری می داند که در کوتاه مدت روی شرایط اقتصادی کشور تاثیرمی گذارد و منجر به حل و فصل چالش های اقتصادی کشور می شود. بخشی تاکید می کند: برخی اقدامات مانند تلاش برای بهبود فضای کسب وکارنیازمند چندین سال کار است تا به نتیجه ملموس برسیم اینها اقداماتی هستند که باید در بلند مدت انجام شود تا تاثیر گذاری آنها را روی شرایط اقتصادی ببینیم، در کوتاه مدت لغو تحریم‌ها و تلاش در جهت لغو تحریم ها روی وضعیت اقتصادی ایران تاثیر مثبتی دارد و این تاثیرگذاری سریع است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی تصریح می کند: با مواضعی که از سوی آقای بایدن اعلام شده این امیدواری برای رفع تحریم‌ها وجود دارد اما مواضع ایران هنوز مشخص نیست، مسئولین کشور ما ممکن است هر لحظه مواضع خود را تغییر دهند درواقع مواضعی که از سوی آمریکا اعلام می شود با حساب و کتاب اعلام می شود تا هر تصمیمی که به نفع کشورشان باشد را عملیاتی کنند درمقابل اما تصمیم گیری افراد در ایران براساس میل خودشان انجام می شود و نه براساس منافع کلی کشور. بخشی عنوان می کند: نکته دارای اهمیت این است که مسئولین و تصمیم گیران کشور طی ماه های آینده چه موضعی را در قبال آمریکا اتخاذمی کنند. مشکل تحریم ها حل و فصل شود ابرچالش های اقتصاد ایران نیز قابل حل هستند.او اذعان می کند: افزایش و کاهش نرخ ارزنیز به مسائل خارجی ارتباط داد ، اگر تحریم‌ها رفع شود نرخ ارز نیز به تعادل نسبی می‌رسد. درآمدهای ارزی دولت مسدود شده اگر تحریم ها حل و فصل شود درآمدهای ارزی دولت بهبود پیدا می‌کند و این شانس این وجود دارد که بازار ارز متعادل شود.
دولت قیمت ها را سرکوب نکند
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی بیان می کند: برای کنترل تورم نیز که این روزها دغدغه مردم است دولت باید دست از سرکوب قیمت ها بردارد، سرکوب قیمت ها منجر شده که همواره قیمت ها سیرصعودی داشته باشد و هر اندازه این سرکوب قیمتی از سوی دولت شدیدتر شده این روند همچنان ادامه داشته اشت.
بخشی ادامه می دهد: در طی این ۴۰ سال که دولتی ها با این روش به دنبال کنترل قیمت ها بودند درواقعیت نتیجه عکس داده و قیمت ها افزایش پیدا کرده اند، دولت باید دست از سرکوب قیمت‌ها بردارد و قیمت ها را رها کند تانتیجه این تصمیم گیری را مشاهده کنیم، بانک مرکزی هم سیاست هایی را برای کنترل تورم اعلام می کند ولی نمی تواند به آنها پایبند باشد. به گفته این تحلیلگر اقتصادی، چالش اصلی اقتصاد کشور مساله تحریم هاست که اگر لغو شود می توان به طور سریع تاثیراتش را در فضای اقتصادی کشور مشاهده کرد در بعد داخلی نیز دولت اقدامی که می تواند برای سروسامان دادن به بازار ها انجام دهد این است که دست از سرکوب قیمتی بردارد.

📍تحریم‌ها لغو شود رشد اقتصادی مثبت می شود

شهرام معینی، عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان مساله اصلی اقتصاد ایران را رشد اقتصادی عنوان می کند. او معتقد است بهبود رشد اقتصادی ایران به لغو تحریم ها ارتباط دارد و اگر مسئولین تدابیر لازم را برای رفع تحریم ها در نظر بگیرند رشد اقتصادی کشور مثبت شده و تمامی افراد از رشد اقتصادی منتفع خواهند شد. معینی می گوید: رشد اقتصادی مهم ترین مساله اقتصاد ایران است، رشد اقتصادی بالا به معنی بزرگتر شدن اقتصاد است و زمانی که اقتصاد کشوری بزرگ شود همه از این رشد اقتصادی نفع می برند، مروری بر سوابق رشد اقتصادی ایران نکاتی را برایمان روشن می شود.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه اصفهان توضیح می دهد: از سال ۴۰ تا سال ۵۶ رشد اقتصادی میانگین حدود ۱۰ درصد داشتیم.در طول این سال ها درگیر تحریم ها نبودیم و مانعی بر سر راه مبادلات تجاری، مبادلات نفتی و مبادلات بانکی وجود نداشت، سرمایه ها به راحتی جذب شدند و واردات تکنولوژی نیز صورت گرفت، از اوایل انقلاب تا اتمام جنگ درگیر تحریم و گروگانگیری شدیم ورشد اقتصادی ایران منفی و صفر شد.
معینی ادامه می دهد: از سال ۶۸ تا ۸۹ رشد اقتصادی کشور میانگین ۵ درصد است،در این سال ها درگیر جنگ و تحریم نبودیم، سرمایه های خارجی به راحتی جذب شدند، در سال ۹۰ که درگیر تحریم ها شدیم رشد اقتصادی منفی را تجربه کردیم و دو سال پس از برجام که کشور درگیر تحریم های حاد نبودرشد اقتصادی مثبت شد.
او می افزاید: از سال ۹۷ تا الان نیز که درگیر تحریم ها هستیم با رشد اقتصادی منفی مواجه ایم، کشور ما صرفا طی سال های ۴۰ تا ۵۶ و دو سال پس از برجام رشد اقتصادی مثبت و مناسبی را تجربه کرد ولی در سال هایی که در گیر تحریم های حاد شدیم و در گیر جنگ اقتصادی بودیم یک رژیم اقتصادی سیاسی متفاوتی شکل گرفت و رشد اقتصادی منفی و صفر شد.
عضو هیئت علمی دانشگاه اصفهان عنوان می کند: باتوجه به تجربیات این سالها می توان نتیجه گرفت که اگر درگیر جنگ و تحریم ها نباشیم می توان رشد اقتصادی ۵ درصدی را تجربه کرد و اگر سرمایه های خارجی وارد شود، شرکت های مشترک به واسطه همکاری با کشورهای خارجی تشکیل شود و واردات تکنولوژی هم صورت بگیرد حتی به رشد اقتصادی ۸ درصد نیز دست پیدا خواهیم کرد.

📍سوء مدیریت مساله اصلی نیست

او تاکید می کند: افکارعمومی به این سمت وسور رفته که چالش های اقتصادی کشور به خاطر سومدیریت است ولی واقعیت این نیست، نخبگان، مردم و مسئولین باید به این نتیجه برسند که مسئله اصلی اقتصاد ایران جنگ و تحریم است و این مساله باید حل و فصل شود تا اقتصاد ایران روند رشد بلندمدتی داشته باشد.
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاددانشگاه اصفهان اذعان می کند: تجربه سال ها ۴۰ تا ۵۶ نشان می دهد اگر تحریم ها وجود نداشته باشد ، سرمایه گذاری به راحتی انجام می شود ، تکنولوژی وارد می شود و شرکت های مشترک شکل می گیرد که به رشد اقتصادی ایران کمک می کند، سایر تدابیر فقط رشد اقتصادی را نهایتا تا یک درصد افزایش می دهد و تاثیرات قابل توجهی روی رشد اقتصادی ایران نخواهد داشت.
معینی اظهار می کند:در شرایط کنونی باید ازسایر تدابیر و راهکارها چشم پوشی کرده و به مساله اصلی بپردازیم که همان رفع تحریم هاست، اگر تفکر این باشد که به جز رفع تحریم ها می توان راهکار قابل فبولی برای حل و فصل مشکلات اقتصادی ایران پیدا کرد صرفا وقت تلف کردن است واقعیت این است که در شرایط جنگ و تحریم هیچ کشوری رشد اقتصادی ندارد.

📍موضع مسئولان کشور برای لغو تحریم تعیین کننده است

عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاددانشگاه اصفهان می گوید: با روی کارآمدن آقای بایدن امیدواری برای رفع تحریم از سوی آمریکا وجود دارد، ترامپ رئیس جمهور منعطفی نبود و از ابزار تحریم ها استفاده می کرد.
او ادامه می دهد: روی کارآمدن آقای بایدن به عنوان رییس جمهور آمریکا یک فرصت است و رفع مساله تحریم ها به این بستگی دارد که مسئولان داخلی تاچه اندازه از این فرصتی که فراهم شده در جهت تامین منافع کشور استفاده می‌کنند.
به گفته معینی، خروج از تحریم ها به تدابیر مسوولان داخلی بستگی دارد و اینکه چه تصمیماتی را طی ماه های اینده اتخاد خواهند کرد که نتیجه به رفع تحریم ها ختم شود،این امکان وجود دارد همانطور که طی سال های ۶۸ تا ۸۹ این تعامل شکل گرفت و موضع تصمیم گیران خروج از تحریم ها بود. بنابراین اگر این مساله تحریم حل و فصل شود شاهد رفع مشکلات اقتصادی کشور خواهیم بود.