پشت پرده تخریب وزیر نفت چیست؟
با گفتارهایی از نرسی قربان، سیدمهدی حسینی و سعید ساویز
---
گزارش اقتصادنامه از روند پرونده سازی علیه زنگنه
از خارج مانده، از داخل رانده
اقتصادنامه: هجمه به وزارت نفت و در رأس آن بیژن زنگنه طی روزهای اخیر وارد فاز تازهای شده است. مخالفان وزیر کهنهکار دولت دوازدهم بهدنبال استعفای زنگنه و برکناری او هستند و در روزهای اخیر برای رسیدن به این هدف از هر حربهای بهره بردهاند؛ از اتهاماتی همچون پایین آمدن فروش نفت در زمان تحریم، کشف کارتخوان در دفتر وزیر و رابطه یک نفوذی خانم با مدیران این وزارتخانه گرفته تا فشار بر شخص زنگنه برای کنارهگیری.
در سوی دیگر چالشهای خارجی وزارت نفت پس از شدت یافتن تحریمها و با خروج شرکتهای خارجی از ایران که مهمترین آن «توتال» بود، شدت گرفته و در کنار کارشکنیهای ادامهدار رقبای ایران در اوپک برای افزایش تولید به منظور انتقامگیریهای سیاسی، شرایط را برای این وزارتخانه سختتر کرد.
اما همزمان با این چالشهای خارجی و در شرایطی که وزارت نفت بهدنبال راههایی برای فروش نفت و بازگرداندن دلارهای حاصل از آن به کشور است، هجمههای داخلی به شکل بیسابقهای افزایش یافته و جای تعجب است که چرا در زمانی که ارزش هر دلار نفتی برای اقتصاد کشور روز به روز بیشتر میشود، بخش زیادی از تمرکز و انرژی اصلیترین وزارتخانه تولید درآمد کشور باید درگیر حاشیه و سهمخواهی مخالفان شود؛ مخالفتهایی که این روزها با محوریت گروهی از نمایندگان در مجلس پیش میرود.
در مجلس اما چهار نماینده پیشتاز حمله به وزارت نفت و زنگنه هستند که با همراهی تعدادی از نمایندههای طیف جبهه پایداری و برخی نمایندگان اصولگرا، این روزها با بزرگنمایی مسائلی همچون کشف دستگاه کارتخوان، استعفا و برکناری وزیر را پیش میبرند. این در حالی است که وزارت اطلاعات درباره کشف یک کارتخوان در دفتر زنگنه با رد دیگر ادعاها در این زمینه اعلام کرده بود این اقدام توسط یک کارمند صورت گرفته که با او برخورد شده است. نمایندگان در فاز دیگر حمله به وزارت نفت از زنگنه به قوه قضائیه شکایت کردهاند و ۱۰ نفر از آنها در نامهای به هیاترئیسه درخواست بررسی موضوع عدم انجام مسئولیتها توسط وزیر نفت طبق ماده ۲۳۲ آییننامه داخلی مجلس را دارند.
تازهترین اتهامات به وزارت نفت پرونده «نفوذ یک زن در وزارت نفت و ادعای ارتباط او با ۱۶ نفر از مدیران این وزارتخانه» است که دو هفته پیش از سوی یکی از نمایندگان مجلس مطرح شد و در حال حاضر وارد مراحل تازهای شده است. اگرچه اتهام حسینعلی حاجیدلیگانی به وزارت نفت در این زمینه از سوی وزارت اطلاعات و قوه قضائیه تکذیب شده؛ اما او در تازهترین اظهارنظر خود گفته برای اتهام خود اسنادی دارد که در حال حاضر نمیخواهد آن را منتشر کند و در صورت لزوم و تایید نهادهای امنیتی، آن را «بهوقتش» منتشر میکند.
این هجمهها علیه وزیر نفت با صحبتهای چندی پیش سعید جلیلی، عضو شورایعالی امنیت ملی در یک برنامه تلویزیونی همراه شد که به کنایه گفته بود در سالهای ۹۱ و ۹۲، با وجود تحریمها، یک تا یک و نیم میلیون بشکه در ماه!! نفت ایران فروش میرفت؛ صحبتهایی که واکنش زنگنه را در پی داشت و او را واداشت تا از سعید جلیلی که به گفته خودش، یکی از «کانونهای اصلی» مخالفت با اوست، دعوت به مناظره کند و اعداد و ارقام او را افسانهسرایی بداند.
طیف حامی وزیر نفت اما ریشه مخالفتها را از آن جایی میدانند که با اقدامات زنگنه، منافع کاسبان تحریم به خطر افتاد و معتقدند از روزی که زنگنه به عنوان وزیر نفت منصوب شد، جلوی همه کاسبان تحریم و امثال «بابک زنجانی»ها در حوزه نفت ایستاد و این هجمهها تاوان ایستادگی زنگنه در مقابل کاسبان تحریم است.
اما در حال حاضر این سوال از سوی کارشناسان و دلسوزان مطرح میشود که چرا در شرایط بحرانی تحریم، به نهادی که در تلاش است از طرق مختلف نفت به فروش برساند، چنین حملاتی میشود و در شرایطی که وزارت نفت و شخص بیژن زنگنه نیازمند حمایت داخلی برای حضور پرقدرت در نهادهای بینالمللی همچون اوپک است، او را در وضعیتی قرار دهند که از خارج مانده و از داخل رانده باشد.
---
اکبر ترکان در گفتوگو با اقتصادنامه تشریح کرد:
زنگنه نبود نه گاز داشتیم نه برق
دستیار پیشین رئیسجمهور گفت: افرادی که منتقد آقای زنگنه شدهاند یا شناختی از خدمات ایشان به کشور ندارند و یا اینکه نمیخواهند بدانند ایشان چه خدماتی به کشور کرده است.
اکبر ترکان در گفتوگو با «اقتصادنامه» با بیان این مطلب افزود: آقای زنگنه از مجربترین وزرای کابینه هستند و تسلط فراوانی در کارشان دارند. هم در حوزه فروش تولید و فروش نفت و هم در دیپلماسی نفتی، بطوریکه در جلسات اوپک همواره ا منافع کشور دفاع کرده و توانسته بقیه اعضای این سازمان را با استدلالهای خود قانع کند.
او گفت: همین چند روز پیش دیدیم که در جریان اجلاس اوپک به خاطر سخنرانی ایشان و پافشاری بر روی مواضعی که داشتند، این اجلاس ۵ ساعت دیرتر به پایان یافت و سبب شد تا ایران به همه خواستههای خود در اوپک دست یابد.
ترکان افزود: بنده سالهای زیادی از نزدیک با ایشان کارکردهام و شاهد بودهام که با چه وسواس و تسلطی صنعت نفت و گاز کشور را مدیریت کرده و چه پروژههای بزرگی را به سرانجام رسانده است.
او گفت: توسعه میدان گازی پارس جنوبی یکی از خدمات ارزشمند ایشان به کشور است و امروز شاهد آن هستیم که بخش اعظم پروژههای این میدان به پایان رسیده و بخش کوچکی از آن باقیمانده که بهزودی نیز به بهرهبرداری کامل میرسد.
ترکان افزود: اگر امروز میبینیم که بسیاری از نیروگاههای کشور با گاز به تولید برق میپردازند تا برق موردنیاز کشور تأمین شود به خاطر اتمام پروژههای میدان گازی پارس جنوبی است. اگر این میدان به بهرهبرداری نمیرسید امروز مجبور بودیم بخش زیادی از ظرفیتهای پالایشگاهی خود را صرف تولید برق کنیم.
او تصریح کرد: یکی دیگر از خدمات ارزشمند ایشان بهکارگیری نخبگان در دهه ۷۰ در وزارت نفت بود که ۵۶۰ نفر از نخبگان بهترین دانشگاههای کشور را جذب وزارت نفت کرد و امروز میبینیم که هرکدام از آنان دارای ۲۰ سال سابقه کاری هستند و به مدیران ارشد صنعت نفت تبدیلشدهاند.
ترکان گفت: اگر امروز میبینیم که صنعت نفت کشور با بدنهای قوی اداره میشود، نتیجه نخبهگرایی دو دهه پیش ایشان بود تا صنعت نفت کشور با استفاده از نیروهای توانمند داخلی مدیریت شود.
او افزود: اگر قرار باشد از خدمات آقای زنگنه بگویم فهرستی بلندبالا را میتوانم شرح دهم. افرادی هم که امروز از ایشان انتقاد میکنند بهخوبی میدانند که آقای زنگنه چه خدمات گستردهای به صنعت نفت کشور کرده و چگونه سبب شده تا پیمانکاران داخلی توانمند شوند، پروژههای بزرگ صنعت نفت در کشور به اجرا برسد و بخش بزرگی از قطعات و تجهیزات موردنیاز صنعت نفت کشور در داخل تولید شود.
ترکان گفت: بهتر است قدر ایشان را بدانیم و تا موقعی که در دولت هستند از ظرفیتهایشان در حفظ منافع ملی استفاده کنیم و حضورشان را به غنیمت بشماریم.
او گفت: این روزها مطالبی علیه وزیر نفت گفته میشود که من نمیخواهم به این مسائل ورود کنم و به ریشهیابی آن بپردازم اما میتوانم بگویم افرادی که این مسائل را مطرح میکنند خیرخواه کشور نیستند و در کلامشان اثر از خیرخواهی وجود ندارد.
---
حمایت از زنگنه در مقابل مخالفان
نرسی قربان، کارشناس حوزه انرژی
در هیچ کشوری متداول نیست، وزیری را که در کارزارهای بینالمللی حضور دارد، تضعیف کنند. در کشور ما هم پیش از این رسم نبوده است. نقش وزیر نفت ایران در شرایط فعلی حساسیت زیادی دارد. بدون شک نقش آقای زنگنه در شرایط اقتصادی داخلی و همچنین اوپک نقشی حیاتی است و علت آن هم این است که زنگنه پرتجربهترین وزیر اوپک است.
ایشان تجربههای بیمثالی از ساختار انرژی کشورهای دیگر و چانهزنیها دارد که اگر شما این سمت را به فرد تازهکار یا تازهوارد دیگری بسپارید، قطعاً ایران متضرر خواهد شد. چنانچه قبلاً هم دیدیم که افراد دیگری به جای آقای زنگنه و به نمایندگی از ایران در اوپک حاضر شدند؛ اما هیچ دستاوردی برای کشور نداشتند. بنابراین ارزش شخص آقای زنگنه بسیار حائز اهمیت است.
انتقادات داخلی از وزیر نفت در این مقطع زمانی تاثیر دارد. ممکن است ایشان مخالفانی در داخل کشور داشته باشند که این موضوع دور از انتظاری نیست و سایر وزرا نیز از سوی منتقدان و شاید احزاب مخالف به بحث و گفتگو و تقابل مینشینند. در کشورهای دیگر هم هر وزیری ممکن است از سوی نمایندگان مورد انتقاد قرار بگیرد؛ اما اینکه وزیری را که روبهروی دشمنان خارجی ایستاده از داخل تضعیف کنیم، بسیار نادر است. در کشورهای دیگر هم اگر نماینده کشور برای منافع کشورش تلاش میکند قطعاً از داخل حمایت میشود و این رسم نیست که نمایندگان کشور را که در جبهههای بینالمللی حضور دارند، تضعیف کنند. بهطور مثال در پارلمان انگلیس هم شاید زد و خورد بین نمایندگان و وزرا رخ بدهد؛ اما در جایگاه مباحث بینالمللی و سیاستهای خارجی، وزرا مورد حمایت کامل احزاب و نمایندگان قرار میگیرند تا منافع کشورشان را تامین کنند.
در کشور ما نیز تاکنون این رسم نبود که کسانی را که در خط مقدم بینالملل ایستادهاند، تضعیف کنیم.
به نظر بنده در حال حاضر به دلیل اینکه صادرات و تولید نفت ایران کمتر شده وزیر نفت کشورمان قدری دستش هم خالیتر از گذشته است و به همین علت قطعاً باید مورد حمایت کامل و قطعی قرار بگیرد که بتواند منافع کلان کشورمان را در حوزه انرژی بینالمللی تامین کند.
یکی از انتقاداتی که این روزها متوجه وزیر نفت کشور است، تمایل به فروش نفت بیشتر و به عبارتی خامفروشی است. موضوع خامفروشی سالهای سال است که در اقتصاد ایران مطرح است. در حال حاضر در شرایطی اجبار به قطع خامفروشی داریم که درآمدهای ارزی دولت بهشدت کاهش پیدا کرده است. ما زمانی میتوانیم از خامفروشی فاصله بگیریم که منابع ارزی کافی داشته باشیم و آن را در بانکهای بینالمللی یا پروژههای دیگر سرمایهگذاری کرده و از محل سود آن نیاز ارزی کشور را بهجای درآمد نفتی تامین کنیم؛ اما در حال حاضر که منابع ارزی کشور بهشدت کاهش پیدا کرده ما چگونه میخواهیم درآمد فروش نفت را نیز حذف کنیم و به سمت فرآوری نفت برویم؟
احداث و راهاندازی یک پالایشگاه هزینهای بیش از چهار میلیارد دلار دارد. آیا این بودجه را داریم که آقای زنگنه با آن پالایشگاه بسازد؟ درست است که ما بهاجبار کاهش خامفروشی داریم؛ اما شرایط لازم برای استفاده از این فرصت فراهم نیست. کسانی که منتقد این موضوع هستند هیچ راهکار عملیاتی برای جایگزینی خامفروشی ارائه نمیدهند.
از سوی دیگر زمان احداث یک پالایشگاه حدود ۵ سال به طول میانجامد. آیا منابع لازم برای احداث این چندین پالایشگاه در شرایط کنونی وجود دارد؟
---
انتقادات سریالی وزارت نفت را هدف گرفتهاند
سعید ساویز، کارشناس انرژی
در وزارت نفت بهویژه وزارت نفت کنونی که سالهای پایانی وزارت آقای زنگنه است، مشکلاتی داریم. این مشکلات به دو دسته مشکلات فنی و مشکلات غیرفنی تقسیم میشوند. مشکلات غیرفنی شامل ضعف در مدیریت و تصمیمات غلط وزارت نفت است که همه وزارتخانههای دیگر نیز درگیر آن هستند. باید توجه داشت که یکسری انتقادات بهحق است؛ اما فضایی که در حال حاضر بر رسانهها حاکم است فضایی متفاوت از انتقادات بهحق است. مگر میشود تمام انتقادات در بدترین برهه که تحریمهای اقتصادی شامل حال اقتصاد کشور ما شده و ما نیاز به کمک داریم، طرح شود؟ به نوع انتقادها دقت کنید. این انتقادها فنی و بهحق نیست. این نوع انتقادات سریالی، غیرفنی و غلط است و راه به جایی نمیبرند. این انتقادات راه را بر انتقاد فنی و اصولی میبندد. یک انتقاد فنی و اصولی میتواند وزیر نفت را در اداره شرکت نفت و ساختن وزارت بهتر کمک کند. این نوع انتقاداتی که در حال حاضر به صورت سریالی مطرح میشود غیرفنی، سیاسی و هدف آن تخریب کردن است. این نوع انتقادات ثمرهای ندارد جز اینکه فضا را آلوده میکند و راه را بر انتقاد اصولی و صحیح میبندد. اگر انتقاد اصولی و صحیح باشد و مانور سیاسی نداشته باشد میتواند کمکدهنده وضعیت فعلی باشد.
وزارت نفت علاوه بر مشکلات اساسی که به دلیل کاهش سرمایهگذاری خارجی و کاهش فروش نفت در سطح بینالملل دارد، با حملات متوالی مخالفان خود در مجلس و همچنین دولت سابق روبهروست. یکی از انتقاداتی که از وزیر نفت میشود به ایده طرفداران تئوری دور زدن تحریم با استفاده از فروش محصولات پاییندستی بازمیگردد. علیرضا زاکانی، نماینده سابق مجلس و سعید جلیلی، یکی از اعضای تشخیص مصلحت نظام از منتقدان زنگنه در این حوزه هستند که انتقاد خود را علیه سیاستهای زنگنه علنی کردهاند و قصد تخریب او را دارند.
یکی از انتقادها این است که اگر در صدارت ۱۴ ساله وزیر نفت، پنج پتروپالایشگاه، به ظرفیت پالایشگاه ستاره خلیجفارس ساخته میشد، در حال حاضر آمریکا نمیتوانست از لحاظ نفتی ما را تحریم کند. این در حالی است که زنگنه پیش از این گفته بود قانون ما را از پالایشگاهسازی منع کرده و واگذاری پالایشگاهها نیز به همین دلیل انجام شد. زنگنه اینگونه پاسخ میدهد: «خیلیها امروز بحث میکنند که چرا پالایشگاه نساختید؛ ولی نمیدانند که پالایشگاهسازی تا یک سال و نیم پیش اقتصادی نبود. نهتنها ما نساختیم که در کل دنیا هم پالایشگاهی ساخته نشد.» اکنون نیز که مجلس اجازه ساخت و توسعه پالایشگاهها را داده برای آن شرطی گذاشته و آن شرط، اقتصادی بودن ساخت پالایشگاه است؛ به این معنی که سرمایهگذاری باید از محل خود طرح بازپرداخت شود. آن وقت انتقاد میکنند که چرا پالایشگاهی ساخته نشده است.
همچنین شرکت ملی پالایش و پخش فرآوردههای نفتی در سال ۸۴ گزارشی دارد که مشخص میکند ساخت پالایشگاه تا سال ۸۳ با توجه به قیمت پایین نفت خام، توجیه اقتصادی نداشته و برای تولید ۱۰ میلیون لیتر بنزین وارداتی به فرض پالایشگاهسازی ناگزیر به کاهش صادرات یک میلیون بشکهای نفت خام و کاهش ۲۰ میلیارد دلاری از درآمد کشور بودهایم.
در عین حال ساخت پالایشگاههای سنگین نشان داده زنگنه مانع توسعه پالایشگاهها نبوده است. پربیراه نیست اگر بگوییم که تیر انتقاد عدم ساخت پالایشگاهها نه متوجه زنگنه، بلکه متوجه مجموعه دستگاههای دولتی است؛ مشکل آنجاست که از دولت و مجموعههای دولتی انتظار پالایشگاهسازی داریم و این مخالف شعارها در فرایند خصوصیسازی است. در واقع محیطی اقتصادی برای سرمایهگذاری بخش خصوصی و بخشهای بینالمللی در صنایع پاییندستی هرگز به وجود نیامد.
یا در انتقاد دیگری علیرضا زاکانی، عدم امضای قرارداد ONGC با هند را هدف قرار داده و زنگنه را مورد عتاب قرار میدهد که چرا تن به امضای این قرارداد نداده است؛ اما باید توجه داشت اگر این قرارداد امضا میشد همین افراد به آن لقب «کرسنت دوم» را میدادند و آن را نشان بیلیاقتی آقایان قلمداد میکردند. اینها بهانههای سیاسی غیرفنی است.
اینکه ما در شرایطی نیاز داریم تولید بیشتری داشته باشیم و شرکت نفت به توسعه بها میدهد تا تولید افزایش یابد ممکن است به نیروها، توسعه و افزایش تولید توجه کمتری شود و اگر انتقادی از این موضوع صورت بگیرد انتقاد درست و بهجایی است. درد این منتقدان و تخریبکنندگان منابع انسانی بهتر نیست، بلکه هدف آنها اختصاص بودجه کمتر به وزارت نفت است. این انتقادات غیرفنی و غلط این افراد میتواند دو هدف داشته باشد؛ یا در این انتقادات پای سود و نفعی برای آنها در میان است یا میخواهند پیشدستی کرده و دولت و وزارتخانه نفت را تحتالشعاع قرار دهند.
اما بحث دوم این است که با توجه به تحریمهای خارجی، این هجمههای داخلی اوضاع را پیچیدهتر میکند و به عبارت سادهتر هر اقدامی که باعث شود درواقع توان و انرژی ما برای فروش نفت و انتقال این پول به داخل کشور مختل شود و از انرژی ما بکاهد و دست ما برای حریف رو شود، ضربه زدن به اقتصاد و آب در آسیاب دشمن ریختن است.
---
نقد زنگنه
سیدمهدی حسینی
قبل از آنکه به این موضوع اشاره کنم پشت پرده هجمهها علیه وزیر نفت چیست باید بگویم که من از آقای زنگنه انتقاد دارم. انتقاد از ایشان به دلیل عقبنشینی ایشان از سال ٩٤ به بعد در جریان مانعتراشیها در اجرای برنامههای توسعهای نفت با جذب سرمایه و تکنولوژی و شراکت شرکتهای ایرانی با شرکتهای بینالمللی باهدف قطع وابستگی به شرکتهای خارجی در میانمدت است.
از عقبنشینی در مقابل کسانی که بدون شناخت و حتی حضور چندروزه در این صنعت پیچیده جهانی برای آن نسخه پیچیده و منافع ملی را در برابر آرایه منافع ذبح میکنند، انتقاد دارم.
اما از نگاه ملی هرگونه فشار و حمله به ایشان را که هماینک در خط مقدم جنگ اقتصادی قرار دارد را خلاف اخلاق و منافع کشور میدانم. البته آدرس این جریان منتقد که همواره با طرح شعارهای انقلابی مانع اصلی توسعه ملی در نفت بوده و با عدم آشنایی محض با این صنعت و با فشار خواهان اجرای نسخههای خود برای آن هستند. منتقدان اگر فکر و طرحی دارند آن را خصوصی بهجای رسانهای کردن با وزارت نفت مطرح کنند و الا شائبه برخورد جناحی و سیاسی بجای دل سوزی برای کشور را به ذهن متبادر میکند. آقای زنگنه هم بایستی در اجرای درخواست کمک از نخبگان و صاحبنظران این عرصه که اعلام کردند صادق بوده و عمل کنند. به هر حالا زمان تصفیهحسابهای سیاسی نیست و اگر دلی برای کشور میسوزد بایستی از همه ظرفیتهای تخصصی و سیاسی و یکدلی درجهت خنثیسازی همه نقشههای دشمنان استفاده کند.
مطالب مرتبط